क्यानडामा आदिवासी महिलाहरू कसरी कलामार्फत् उपचार खाेजिरहेका छन्

कलाकार रेबेका बेलमाेरकाे “फ्रिन्ज” कला । लेखकले याे तस्वीर सन् २०१९ मा माेन्ट्रियल मुसी डे’आर्ट कन्टेपाेरिएरनमा भएकाे उनकाे प्रदशर्नी “रेबेका बेलमाेरः फेसिङ द मोनुमेन्टल” मा लिएकी हुन् ।

सन् २००२ काे क्यानडाकाे हिउँदमा, भ्यान्कुभरकाे डाउनटाउन पूर्वी छेउ भएर हिँडने यात्रुहरूले आदिवासी एनीसिन्आवे नेसनकी रेबेका बेलमाेरलाई एउटा टेलिफाेन पाेलमा लामाे राताे लुगा झुन्ड्याइरहेकाे देख्न सक्थे । उनले आफूलाई नै स्वतन्त्र बनाउन संघर्ष गरिन् र एकदिन आफूलाई स्वतन्त्र बनाइ छाडिन्। उनकाे लुगा च्यातिएर झुत्राे भईसकेकाे थियाे र उनकाे अन्तरवस्त्र देखिइरहेकाे थियाे । उनले बिस्तारै आफ्नाे पाखुरामा लेखिएकाे बेपत्ता पारिएकी महिलाकाे नाम पढिन् । उनले एक एक गरी नामहरू चिच्याउँदै उच्चारण गरी आफ्नाे प्रस्तुतिकाे अन्त्य गरिन् । 

बेलमाेर एक बहुविधामा आधारित कलाकार हुन् । “भिजिल” उनकाे कामकाे एक अंश हाे । यसमार्फत् उनले भ्यान्कुभरकाे सडकबाट हराएका, बेपत्ता भएका र हत्या गरिएका आदिवासी महिलाहरूकाे स्मरण गरेकी थिइन् । “उनी हरेक महिलाहरूलाई उनीहरू बिर्सिएका छैनन्ः तिनका आत्मा जिवितै छ, र नाममार्फत् उनीहरूलाई शक्ति प्रदान गरिएकाे छ,” भन्न चाहन्छिन् । 

बेलमाेरकाे प्रदर्शनीमा भिडियाेमा देखाइएकाे प्रस्तुतिले अवलाेकनकर्ता वा दर्शकहरूलाई अचम्मित तुल्याउन सक्छ । तर यही नै क्यानडाकाे वास्तविकता हाे । बारम्बार विश्वव्यापी गुणस्तरिय जिवनयापनमा अग्रपङ्तिमा सूचीकृत हुने यस देशका आदिवासी महिलाहरूले अत्याधिक हिंसा भाेग्दै आएका छन् । सन् २०१४ मा, राेएल क्यानेडिएन माउन्टेड पुलिस (RCMP) ले पुष्टि गरेअुनसार १,०१७ आदिवासी महिलाहरूकाे हत्या भएकाे छ भने सन् १९८० देखि यता १६४ जना बेपत्ता भएका छन् । यद्यपि आदिवासी महिलाहरूले देशकाे कुल महिला जनसङ्ख्याकाे ४.३ प्रतिशत मात्र ओगटेका छन् ।

कलाकार रेबेका बेलमाेरकाे “भिजिल” प्रस्तुति । लेखकले याे तस्वीर सन् २०१९ मा माेन्ट्रियल मुसी डे’आर्ट कन्टेपाेरिएरनमा भएकाे उनकाे प्रदशर्नी “रेबेका बेलमाेरः फेसिङ द मोनुमेन्टल” मा लिएकी हुन् ।

न्याटिभ वुमन्स असाेसिएशन अफ क्यानडा (NWAC) ले गरेकाे अनुसन्धानले अपरिचित व्यक्तिबाट मारिनेहरूमा गैर–आदिवासी भन्दा तीन गुणा बढी आदिवासी महिलाहरू रहेकाे बताएकाे छ । आदिवासी महिला वा युवतीहरू अपरिचित व्यक्तिहरूबाट (१६.५ प्रतिशत), परिचित व्यक्तिहरूबाट (१७ प्रतिशत) वा आफ्नै साथी–सङ्गीबाट (२३ प्रतिशत) मारिन्छन् । 

आदिवासी महिलाहरूले आदिवासी र गैर–आदिवासी दुवैबाट प्रताडित भई हिंसा खेप्नु परिरहेकाे छ; जसमध्ये बहुसङ्ख्यक रूपमा पुरूषहरू पीडक हुने गरेकाे NWAC काे अनुसन्धानकाे निचाेड रहेकाे छ । यसले आदिवासी महिला वा युवतीहरूमाथि हुने ५३ प्रतिशत हत्याका घटनाहरू नरसंहारका रूपमा देखिएकाे र देशकाे नरसंहारका घटनाहरूका ८४ प्रतिशत यस्ता घटनाले ढाक्ने गरेकाे देखाएकाे छ । 

द एशाेसिएसन क्युबेक नेटीभ वुमन (QNW) ले युराेपिएनहरूका आगमन हुनुअघि, आदिवासी महिलाहरूले समुदायका स्वास्थ्य, अध्यात्मिक, शिक्षा, अर्थतन्त्र र राजनीति जस्ता क्षेत्रहरूमा  उल्लेखनीय भूमिका निभाउने गरेकाे  बताएकाे छ । “युराेपियन पितृसत्ता” नीति अवलम्बन भए यता यसमा व्यापक परिवर्तन भएकाे हाे, जुन हालसम्म पनि निरन्तर चलिरहेकाे छ । 

विभिन्न क्यानेडियन विश्विविद्यालयहरूका अनुसन्धानकर्ताहरू जस्तै मेरी–पिएर बुकेसिग्फ्रिड टेम्ब्लेका अनुसार, क्यानेडियन संघीय सरकारद्वारा लागू गरिएकाे व्यवस्थित सम्राज्यवाद नीतिहरूले आदिवासी मानिसहरूलाई युराे–क्यानेडियन जिवनशैलीसँग घुलमिल हुन अभिप्रेरित गरेकाे कारण आदिवासी सँस्कृती र पहिचानहरू कमजाेर बन्दै गएकाे हाे । 

यस्तै अर्काे नीति हाे, सन् १८७६ देखि लागू भएकाे ईन्डिएन एक्ट, जसले केन्द्रिय सरकारले आदिवासी मानिसहरूका मुद्दाका सम्बन्धमा कसरी शासन गर्छ भनी प्रष्टाउँदछ । क्यानडाकाे आदिवासी जनसङ्ख्या कसरी  लाेपन्मुख अवस्थामा छ भन्ने बारेमा मानवशास्त्री पिएर लेपेजका अनुसार यस कानूनले अझै पनि उनीहरूका कानूनी क्षमतामा असर पारी उनीहरूका स्वतन्त्रतालाई बेवास्ता गर्दछ ।

आदिवासी महिलाहरूका “ईलाकाहरूकाे व्यापक चाेरी” र उनीहरूलाई स्राेत, स्वतन्त्रता, पहिचान र सँस्कृतिकाे “नाेक्सानदेखि नाेक्सान” सम्म पुर्याउन बाध्य पारिनुलाई QNW ले “विचारधारा मेटाउने” भन्दछ

QNW का लागि उपनिवेशवादका कारण नमिल्दाे सामाजिक–आर्थिक वस्तुस्थितिकाे सृजना भई आदिवासी महिलाहरूमा जाेखिम वृद्धि हुन गएकाे छ । वास्तवमा, आदिवासी महिलाहरूमाथि हुने हिंसालाई क्यानडामा जातीय संहारका रूपमा लिने गरेकाे पाइन्छ । 

आदिवासी महिलाहरूले आफ्ना पीडालाई कम गर्न, उपनिवेशवाद, जातीय भेदभाव र याैनिक विभेद प्रणालीकाे निन्दा र प्रतिराेध गर्न थालेका छन् । विस्तारै तर पक्कै पनि, उनीहरूलाई वैकल्पिक, पीडादायक र हृदयविदारक ईतिहासबाट छुट्कारा दिलाउनका लागि र अभिव्यक्तिकाे महत्वपूर्ण माध्यम कला बनेकाे छ । यहाँ उनीहरूका सबैभन्दा सक्रिय कलात्मक अभिव्यक्ति प्रस्तुत गरिएकाे छः 

“११८१”, रेबेका बेलमाेर (सन् २०१४)

बेलमाेरले एउटा रूखकाे ठूटाेमा सबै ११८१ वटा काँटीहरू गाढेकी छिन् । हरेक काँटीले, प्रहरी तथ्याङ्ककाे विवरण अनुसार मारिएका र हराएका आदिवासी महिलाहरूकाे मुद्दाकाे प्रतिनिधित्व गर्दछ ।

“११८१”, रेबेका बेलमाेर ।  लेखकले याे तस्वीर सन् २०१९ मा माेन्ट्रियल मुसी डे’आर्ट कन्टेपाेरिएरनमा भएकाे उनकाे प्रदशर्नी “रेवेका बेलमाेरः फेसिङ द मोनुमेन्टल” मा लिएकीहुन् ।

“फ्रिन्ज”, रेबेका बेलमाेर (सन् २००७)

याे कलाकृती  एउटा तस्वीर हाे, जहाँ एकजना अर्धनग्न महिला आफ्नाे पछाडिकाे भाग क्यामेरातर्फ पारी सुतेकी छिन् । उनकाे काँधबाट तलैसम्म टाँका लगाइएका दागहरू देख्न सकिन्छ । जहाँ राता दानाहरू रगतका बिम्बका रूपमा तलतिर बगिरहेका छन् । 

बेलमाेर आफ्नाे कलाकृतिका बारेमा भन्छिन्, “याे नहराउने शरिर हाे ।” उनकाे कलाकृतीमा निकाे हुँदै गरेकाे घाउँ भएकी महिला शरिर देख्न सकिन्छ । यस्ताे शरिर हाल बाच्न सफल भएका धेरैकाे छ । यसले आदिवासी महिलाहरूकाे सहनसिलता देखाउँदछ ।

“वाल्किङ विद आवर सिस्टरर्स”, क्रिष्टी बेल्काेर्ट (सन् २०१२ बाट हालसम्म)

कलाकार क्रिष्टी बेल्काेर्ट, मेटीस् (ह्वाइट र आदिवासीकाे मिश्रित वर्ण) हुन् । उनले जमिनमा १,७६३ जाेडी माेकासिनले बुनेकाे भ्याम्प (जुत्ताकाे साेलजस्तै आकार वा आकृति) राखी एक  प्रतिस्थापन कला प्रदर्शनीमा राखेकी छिन् । त्यहाँ भएका हरेक भ्याम्पले बेपत्ता भएका वा मारिएका महिलाका साथै आवाशिय विद्यालयहरूमा गएर कहिल्यै नफर्किएका बालबालिकाहरूकाे प्रतिनिधित्व गर्दछ ।

“रेड्रेस (REDress) प्राेजेक्ट”, जेमी ब्ल्याक (सन् २०११)

याे प्रतिस्थापन कलामा ६०० राता लुगाहरू सङ्कलन गरिएका छन् । राताे रङ्गकाे प्रतिक भनेकाे, सामुदायिक अनुदानमार्फत् हिँसा बिरूद्धकाे प्रतिकार नै हाे । ब्ल्याक मेटिस् कलाकार हुन् जसलाई बेल्काेर्टकाे काम मनपर्छ । उनले महिला विरूद्ध हुने हिंसाका बारेमा कलात्मक प्रतिक्रिया मिलाेस् भनी याे कलाकाे सृजना गरेकी थिइन् । लुगा लगाउने महिलाहरूका शरिरकाे अनुपस्थितिमा उनले बहुसङ्ख्यक हराएका महिलाहरूकाे दृष्य मार्फत् सम्झना दिलाउने प्रयास गरेकी थिइन् ।

“रेड्रेस” प्रदर्शनीका तस्वीरहरू तस्वीरहरूः जेमी ब्ल्याक (बाया) र सारा क्रले (दाया) । तस्वीरहरू अनुमति लिएर प्रयाेगमा ल्याइएका हुन् । 

“द थ्री ग्रेसेज”, केन्ट मन्कम्यान (सन् २०१४)

मन्कम्यान क्री र आइरिस कलाकार हुन् । उनले गर्ने शक्तिशाली दृष्य समिक्षाका कारण उनी चिरपरिचत छन् । जसमा उनले उपनिवेशवादकाे प्रभुत्व रहेका कथाहरूलाई व्यक्तिगत तथा आदिवासी दृष्टिकाेणबाट भिन्न तरिकाले प्रस्तुत गर्ने गरेका छन् । 

मन्कम्यानले व्यङ्ग्यमार्फत् आदिवासी महिलाहरूमा हुने याैनिक हिंसा र याैनक्षेत्रमा कार्यरत महिलाहरूका पूर्वाग्रहका विराेध गरेका छन् । उदाहरणका लागि उनकाे चित्र “ले पेटीट डेजने सुर एलहर्व” मा विनीपेगकाे एउटा हाेटल अगाडि लम्पसार परेर बसेका नाङ्गा वेश्यावृत्तिमा संलग्न महिलाहरू देख्न सकिन्छ । विनीपेग त्याे प्रदेश हाे जहाँ ७० देखि ८० प्रतिशत आदिवासी महिलाहरू सडक वेश्यावृत्तिमा संलग्न हुने गरेका छन् ।  

त्यस्तै “द थ्री ग्रेसेज” कलाकृतीमा मन्कम्यानले रूवेनकाे कलाकारिताबाट प्रभावित भई, शाेभा, साैन्दर्य र  सृजनात्मकताका देवीहरूका प्रतिक स्वरूप तीनजना फरक शरिर भएका आदिवासी महिलाहरूलाई प्रस्तुत गरेका छन् । यसै कलाकृती मार्फत् उनले “बेपत्ता भएका र मारिएका दिदीबहिनीहरू” मा सम्मान व्यक्त गरेका छन् । क्यानडामा आदिवासी महिलाहरू माथि धेरै नै हिँसा हुने गरेकाे उनले बताए । 

आदिवासी महिलाहरूका बारेमा मुलधारे समाजकाे बुझाइमा रहेकाे कमीलाई निवारण गर्न पनि मन्कम्यान, आदिवासी संस्कारमा अति नै सम्माननीय आदिवासी महिलाहरूका स्त्रीत्वकाे शक्तिलाई बढावा दिन चाहन्छन् । 

View this post on Instagram

"Every year on this day, we remember our missing and murdered sisters. Our relatives on unceded Wet’suwet’en lands hung red dresses to hold the spirits of the thousands who have been lost, but never forgotten. Their camp was illegally invaded and the dresses torn down. But we remember our sisters, children, daughters, mothers, partners, aunties, friends, and grandmothers. We remember them always. The Unist’ot’en do not consent to industrial work camps on their territories. These man camps increase violence against our sisters all across our lands. Those protecting their sisters also protect the land. They do it with love, sâkihiwêwin. They do it for all of us." – Miss Chief Eagle Testickle https://unistoten.camp/mancamps/ https://www.mmiwg-ffada.ca/final-report/ The Three Graces Kent Monkman 2017 Acrylic on canvas 60” x 48” #MMIW #MMIWGT2S #highwayoftears #Indigenousrights #UNDRIP #WETSUWETENSTRONG

A post shared by Kent Monkman (@kentmonkman) on

व्यक्तिगत तथा सामूहिक दुःखकष्ट निराकरण गर्न आदिवासी कला एक उपचार पद्धति हाे । हेल्थ एण्ड साेसिएल सर्भिसेज कमिसनका अनुसार यसले सहनशिलता बढाउन, पहिचान, आत्मरक्षा, भावनात्मक हित, शारीरिक एवं मानशिक स्वास्थ्यमा सकरात्मक प्रभाव पार्नमा उल्लेखनीय भूमिका खेल्ने कुरा बताएकाे छ । एक शैक्षिक सामग्रीका रूपमा कलाले क्यानेडियन सरकारलाई आफ्ना नीतिहरूप्रति जवाफदेही हुन र विश्वसनीय मिलाप प्रक्रिया प्रवर्द्धन गर्नमा सहयाेग पुर्याउन सक्छ ।

कुराकानी शुरू गर्नुहोस्

Authors, please लग इन गर्नुहोस् »

निर्देशिका

  • सबै कमेन्टहरू सञ्चालकले समीक्षा गर्नेछन्. एक पटकभन्दा बढि कमेन्ट पेश नगर्नुहोस्, अन्यथा त्यसलाई स्पाम ठानिनेछ.
  • कृपया अरुलाई सम्मान गर्नुहोस्. अभद्र, अश्लील तथा व्यक्तिगत लाञ्छनायुक्त कमेन्टहरू प्रकाशित हुनेछैनन्.